Mat og næringsstoff (nynorsk)

Kroppen treng drivstoff på same måte som ein bil. Maten vi et, kan delast inn i desse næringsstoffa: protein, karbohydrat og feitt. I tillegg har vi vitamin og mineral. Men har du tenkt på at vatn kanskje er det viktigaste av alt?

Vatn

Sjølv om kroppen består av 50–70 prosent vatn, kan ikkje kroppen lagre vatn på same måte som han lagrar næringsstoff frå mat. Derfor trengst det jamleg påfyll. Vatn er heilt nødvendig for at kroppen skal fungere og kunne ta opp næring. Det er kjempeviktig å få i seg nok vatn på tur, gjennom både drikke og mat. Du blir fort trøytt, sløv og sur dersom du drikk for lite. Til vanleg treng kroppen ca. 2,5 liter vatn kvar dag. Behovet for vatn aukar til 3–5 liter per dag når du er i fysisk aktivitet, som på ein lang fjelltur (Kvam, 2019).

Hugs

• Drikk ofte og ha vatn lett tilgjengeleg.
• Drikk dobbelt så mykje som tørsten tilseier.
• Ha med termos til varm drikke om vinteren og kald drikke om sommaren.

(Pedersen, 2020)

Protein

Protein er byggjeklossane i kroppen. Dei byggjer opp kroppen og reparerer musklar etter fysisk aktivitet. Sidan protein ikkje kan lagrast i kroppen, må vi passe på å ete det jamleg (Kvam, 2019).

Gode proteinkjelder: fisk, kjøt, mjølk, ost, egg, nøtter, soyaprodukt, belgvekstar, bønner, linser og korn.

Karbohydrat

Karbohydrat inneheld mykje energi, er lette å fordøye og gir energi kjapt. Vi deler inn karbohydrat i langsame og raske. Langsame karbohydrat, som vi blant anna får i havregraut, gir jamn blodsukkerstigning og varer lenger enn raske karbohydrat, som i sjokolade. Vi finn karbohydrat i hovudsak som sukker, stive og kostfiber (Kvam, 2022).

Kjelder til langsame karbohydrat: grovt brød, havre, fullkornris, pasta, bønner, linser, rug.

Kjelder til raske karbohydrat: marsipan, sjokolade, rosiner og tørka frukt (Henjum, 2016).

Feitt

Feitt inneheld meir energi per gram enn både karbohydrat og protein, og kan lagrast i kroppen. Feitt i maten blir delt inn i metta og umetta feitt, som seier noko om korleis molekyla er bygde opp. Det er tilrådeleg å ete mest umetta feitt, fordi metta feitt aukar risikoen for hjarte- og karsjukdommar (Kvam, 2019).

Kjelder til metta feitt: mjølkeprodukt, kjøt, margarin, kokosnøtt.

Kjelder til umetta feitt: matoljer, nøtter, fisk, spesielt feit fisk som makrell, sild, laks og aure

(Bønes, Bedin, Aurebekk, 2020).

Ideell samansetjing etter tilråding frå Helsenorge:

Karbohydrat: 45–60 %

Protein: 10–20 %

Feitt: 24–40 %

Meir om energibehov

Helsenorge - energibehov

Tekst: Hilde Grøtte, Snuitide (2022)