Tidsberekning
- Vanleg gangfart er 3,5 km i timen på sti i fjellet med 10 kg sekk på ryggen.
- I bratte bakkar (med sekk) bruker du ca. 15 minutt ekstra per 100 meter stigning.
- Legg til 1 time pause per 5 timar tur – for vaksne.
- Større grupper bruker òg lengre tid, ettersom det blir fleire småpausar. Rekn minst 0,5 km/t reduksjon i fart.
(Maske, 2013)
Ruteval
Studer kartet nøye, og få eit overblikk over området du skal ferdast i. Fjellkarta er grove, og små detaljar på kartet kan vere store og ha mykje å seie i verkelegheita. Sjå på landskapsformene; er det store vide dalar, eller er terrenget småkupert? Må elvar og vatn kryssast? Kvar skal du til og frå? Går ruta di på tvers av eller langsmed markerte terrengformasjonar? Er det mange tekniske installasjonar i området? Er det spesielle landemerke, markerte høgdedrag eller fjelltoppar som hjelper deg med å vite kvar du er? Alt dette gir deg eit grunnlag for å kunne setje deg ned og detaljplanleggje ruta du vil velje frå eitt punkt til eit anna.
Leielinjer
Ved å følgje leielinjer i terrenget gjer du orienteringa enklare og sikrare. Leielinjer vil seie landskapselement som går i same retning som du har tenkt deg. Stiar, skogsvegar, elvar og vatn er døme på gode leielinjer. Større leielinjer er små dalføre eller fjellryggar. Kartet viser tydeleg korleis stiane rundt Ingemannhytta går i dalsøkka og opp små skar. Ved å planleggje ruta slik at du følgjer langsgåande leielinjer, slepp du å stadig møte på tverrgåande dalføre og ryggar som kan verke forvirrande på retnings- og orienteringssansen.
Mellompunkt/oppfangspunkt
Ved å dele inn ruta i etappar får du stadfesta at du følgjer det vegvalet du har planlagt, og oppdagar raskare om du er på veg bort frå den planlagde ruta. Finn mellompunkt som karakteristiske terrengformasjonar eller tekniske installasjonar som gir deg gode indikasjonar om at du er på rett veg. I dårleg sikt og i uoversiktleg terreng er det lurt å ha mange mellompunkt og forsikre deg om at du er på rett veg før du held fram. Døme på mellompunkt kan vere elvefar, hytter, høgspentleidningar, vatn eller bratte fjellsider.
På kartet til venstre er det mange gode oppfangspunkt. På stien mellom Navarsete og Fivla følgjer ein elva til enden av dalen og så bratt oppover eit skar. I toppen av skaret skal ein følgje austsida av Heggedalsvatnet, før det kjem ei ny stigning langs ein bekk opp eit skar, til det flatar ut på toppen.
Tenk gjennom ruta
Når du har bestemt deg for ruta du vil følgje, bør du òg tenkje gjennom desse spørsmåla:
- Må du vade i elvar på turen? Ligg bruene i området ute? Eller er dei tekne inn for vinteren?
- Finst det moglegheiter for å leggje om ruta? Kvar kan du søkje hjelp, og korleis kan du komme deg ned til sivilisasjonen ved sjukdom, skade eller sviktande form hos deltakarar? Kvar finst det mobiltelefondekning?
- Kor lang tid må du rekne på dei ulike etappane?
- Sommarstid er det ein del vêrforhold som kan ha innverknad på kor framkommeleg det er: Er det mykje snø igjen frå vinteren? Er det fare for nysnø? Har det regna i det siste? Er det store elvar?
- Vinterstid er det andre ting du må tenkje på: Har det vore store temperatursvingingar i det siste? Har det vore store snøfall i området? Kva er den vanlegaste vindretninga, og korleis har snøen fonna seg? Dette påverkar skredfaren. Finst det regulerte vatn med usikker is eller overvatn i området? (Ta kontakt med det lokale kraftselskapet dersom du er usikker.)
Revisjon av kart
Eit kart stemmer ikkje alltid. Eit kart er eit bilete av terrenget den dagen det blei laga. Det kan gå lang tid mellom kvar gong Statens kartverk reviderer karta sine, og mykje kan ha endra seg dersom kartet er gammalt. Det står alltid på karta kva år dei er laga. På norgeskart.no vil du alltid finne dei mest oppdaterte karta.
Moglege endringar det kan vere lurt å vere merksam på:
- nye tekniske installasjonar (vegar, kraftlinjer, demningar, hytter) som kan ha komme til eller blitt fjerna
- omlagde rutetraséar som følgje av til dømes villreintrekk
- nye/endra verneområde
Endringar av vesentleg art vil du som regel få opplysningar om hos Statens kartverk eller hos den lokale turistforeininga. Sjekk gjerne kart på nettet, og sjå om detaljar frå papirkartet stemmer med kartinformasjonen du finn på nettet.
Tryggleik
Det er viktig å tenkje på tryggleiken i planlegginga. Hugs å gjere ei risikovurdering og lage ein plan B.
Les meir om risikovurdering:
Les meir om snøskred:
SARTTO/ARTOT
Det kan vere nyttig å setje opp ein SARTTO, eller ARTOT, som dei bruker i militæret. Formålet med å skrive ned alle «legga» du skal gå, er at det gjer det lettare å finne fram om det blir tåke og dårleg vêr. Teikn også inn ruta på kartet.
SARTTO
S – stadskildring med kartreferanse
A – avstand
R – retning (kompasskurs)
T – terreng
T – tid
O – oppfang
ARTOT
A – avstand
R – retning (kompasskurs)
T – tid
O – oppfang
T – terreng
- Stadskildring med fullstendig kartreferanse
- Avstand
- Retning
- Terreng
- Tid
- Oppfang
Ved ein redningsaksjon vil du ha fleire punkt undervegs på ruta der du har teke ut kartreferanse. Kartreferansane gjer det lettare å finne ut kvar du er på karta.
Meir om kartreferanse:
Det er viktig å ha kontroll over kor langt det er å gå til neste punkt.
Legg inn den nøyaktige kursen korrigert for misvising for kvar distanse. Sjekk at kursen stemmer med himmelretninga du skal gå i. Slik tek du ut
I dårleg sikt er det viktig å vite korleis terrenget er fram til neste punkt. Går det opp, går det ned, eller skrår det til sida? Dette kan vere vanskeleg å lese ut frå kartet i stiv kuling, men det er svært enkelt innandørs før turen (Unger, 2010).
Avhengig av typen tur og kva du har å dra på, kan du berekne tida for kvar etappe. Vanleg gangfart er ca. 3,5 kilometer i timen med lett oppakning (Maske, 2013). Er sekken tung, går farten ned til 2,5 kilometer i timen. I tillegg bør du rekne ca. 15 minutt ekstra per 100 meter stigning. Talet på deltakarar og den fysiske forma påverkar tidsbruken. Hugs at pausar kjem utanom.
For kvart punkt du plukkar ut, er det viktig å finne eit langsgåande landemerke som du må krysse om du skulle gå forbi punktet. Det kan vere lurt å skrive ned avstanden til dette oppfanget for kvar (del)etappe (Unger, 2010).
Etter å ha laga ein SARTTO for den aktuelle ruta kan du leggje inn rutekoordinatane for kvart punkt på ein GPS-mottakar. Då vil du vere godt førebudd for turen.
Døme på SARTTO
Dømet er ein skitur frå Korlevoll, nær Røldal, til Kyrkjenuten. Dette er ein svært lang tur med mykje stigning. Totalt er det over 26 kilometer tur–retur. På grunn av lengda på turen bør han takast på våren, når det er lyst på kvelden òg.
I planlegginga av ruta er det teke omsyn til terrenget, skredfare og leielinjer. Første kurs er ganske lang, noko som aukar sjansane for feilnavigering. Det er viktig å følgje med på terrenget for å vere sikker på at ein er på rett stad. Eit godt haldepunkt er elva som skal kryssast. Kryssar ein for langt nord, vil det vere ei veldig bratt oppstigning etter elva. Vidare på neste kurs vil fjellryggen i aust vere eit godt oppfang, men også ei utløpssone for skred. Derfor er kursen lagd vest for elva.
Området er småkupert med ein del bekkejuv. Desse er gode leielinjer, men òg terrengfeller. Tredje kurs er lagt midt i eit slikt juv, her bør ein vurdere å på oversida med tanke på skredfare.
Tidsberekninga er sett ut frå ein fart på 3–3,5 kilometer i timen, og så har ein lagt på ca. 15 minutt per 100 meter stigning. Både klokka og ein høgdemålar kan vere gode å følgje med på med tanke på forventa framdrift og kvar ein er.
| Stadskildring (kartreferanse) | Avstand (km) | Retning i grader (kompasskurs) | Terreng | Tid | Oppfang |
|---|---|---|---|---|---|
652390 | 3,5 | 245 (sørvest) | 300m stigning | 2 timar | Krysser lite vann og stor elv |
651373 | 1,7 | 185 (sør) | flatt, så stigning 150 m opp skar | 1 time | Bekkedal i sør øst og tydelig bekkejuv i øst |
659361 | 1,5 | 144 (søraust) | stigning 100 m, så slakt nedover til vatn | 30 min | Vann, smal passasje mellom ta vann |
649333 | 3 | 200 (sør) | flatt over vatn, over kolle, nytt vatn, slak stigning 100 m | 1 time | Loddrett stup rett vest, bolleformet |
637317 | 2 | 216 (sørvest) | jamn stigning på fjellrygg 200 m | 1 t 15 min | Fortopp til ttoppen |
625311 | 1,5 | 242 (sørvest) | jamn stigning 100 m | 45 min | Toppen, 1602 moh |
På kartet nedanfor ser du ruta i raudt, med alle seks kursane.
Turplanlegging
Tekst:
- Gina Wigestrand, Snuitide (2021)
«Ruteval»: Lars Christian Unger, Turlederboka (2010), omarbeidd av Gina Wigestrand
