Innhald
- Terrengklasse 0 â terreng som normalt ikkje har snĂžskredterreng
- Terrengklasse 1 â terreng som for det meste er slakt og oversiktleg
- Brattleik
- Brattleikskart
- Klinometer
- MĂ„le brattleik med stavar
- Losne- og utlÞpsomrÄde
- Terrengfeller
- Stup
- Skavl
- Terrengform
- Skog
- Eksponering
- Vegval
For Ä kunne halde trygg avstand til potensielle snÞskred mÄ du kunne kjenne igjen snÞskredterreng.
Terrengklasse 0 â terreng som normalt ikkje har snĂžskredterreng
Dette er flatt eller slakt terreng. Det kan vere smĂ„ hellingar og formasjonar, men normalt er det verken utlĂžps- eller losneomrĂ„de for snĂžskred. Merk at sjĂžlv om dette ikkje er skredterreng, kan det vere terreng som er krevjande Ă„ vurdere med tanke pĂ„ andre farar. Det gjeld sĂŠrleg med tanke pĂ„ feil orientering i dĂ„rleg vĂȘr, ettersom vi kan orientere inn i snĂžskredterreng eller ferdsel pĂ„ vatn og/eller elvar som er opne, regulerte og/eller ikkje islagde.
Terrengklasse 0 er dermed godt eigna for langrennsturar med eller utan overnatting for store grupper (skuleklassar).
- generelle ferdigheiter i vinterfriluftsliv
- ferdigheiter i Ă„ kjenne igjen kvar det ikkje er snĂžskredterreng
Terrengklasse 1 â terreng som for det meste er slakt og oversiktleg
Du mÄ ta omsyn til utlÞpsomrÄde og moglege terrengfeller, medan losneomrÄde er moglege Ä unngÄ. Basert pÄ terrenget vil du ha stort spelerom med omsyn til rutevalet. Terrengklasse 1 er dermed godt eigna for langrennsturar eller turar/toppturar pÄ alpinski. Terrenget innbyr til god skikÞyring og er eit fornuftig terrengval om du ikkje har sÄ mykje kunnskap om vurdering av snÞdekket, eller om det er hÞg snÞskredfare. Terrengklasse 1 eignar seg som regel ikkje for veldig store grupper (meir enn 10 personar).
- ferdigheiter i Ă„ bruke snĂžskredvarselet
- ferdigheiter i kameratredning
- ferdigheiter i Ă„ kjenne igjen skredterreng
- generelle ferdigheiter i vinterfriluftsliv
Vi har allereie no vore inne pÄ ein del omgrep som kan vere litt vanskelege Ä forstÄ. Vi vil vidare fokusere pÄ terrengfaktorane brattleik, losne- og utlÞpsomrÄde, terrengfeller, terrengform, skog, vegval og eksponering i snÞskredterreng.
Brattleik
Dei fleste snÞskred treng eit omrÄde der det er brattare enn 30 grader, for Ä losne.
For Ă„ vurdere kva som er bratt nok terreng for utlĂžysing av snĂžskred, har vi ei rekkje metodar vi kan nytte.
Brattleikskart
Studer kartet og finn ut kor bratt det er pÄ dei ulike stadene i terrenget.
Ved turplanlegginga kan vi bruke brattleikskart pÄ Varsom eller RegObs.
Brattleikskartet viser omrÄde brattare enn 27 grader. OmrÄda er markerte med grÞn farge for brattleik mellom 27 og 30 grader og med nyansar frÄ gult til raudt for terreng brattare enn 30 grader.
Klinometer
Undervegs pÄ tur kan vi jobbe med korleis vi mÄler brattleik pÄ avstand i terrenget.
Vi kan bruke eit klinometer, eit kompass med brattleiksmÄlar, ein brattleiksmÄlar pÄ skistaven eller ein app pÄ mobilen, til dÞmes:
MĂ„le brattleik med stavar
Vi kan ĂČg mĂ„le direkte brattleik med stavar: DĂ„ mĂ„ vi stĂ„ i det bratte terrenget, og dette bĂžr derfor berre prĂžvast i terreng der henget ikkje er meir enn 5 meter hĂžgt.
Det er viktig at staven heng fritt, som vist pĂ„Â dei Ăžvste bileta. Dersom det er 10 cm over avtrykket av handtaket, vil det vere 30 grader minus 3, altsĂ„ 27 grader bratt. 20 cm over = 24 grader bratt, osv. â og motsett dersom avtrykket er nedanfor handtaket (Varsom).
Losne- og utlÞpsomrÄde
Det gÄr ikkje snÞskred der det er flatt. Terrenget mÄ ha snÞ og vere brattare enn 30 grader (sjÄ raudt omrÄde pÄ bilete til venstre). Dette er omrÄde der snÞ kan losne og skape snÞskred.
Terrenget under losneomrĂ„de er utlĂžpsomrĂ„de for snĂžskred. Skreda vil gjerne fĂžlgje sĂžkk i terrenget, og tek minste motstands veg. SjĂžlv om snĂžskredet losnar der det er 30â° eller brattare, vil sjĂžlve skredet nĂ„ terreng som er slakare enn 30â°. UtlĂžpsomrĂ„det for snĂžskred er like farleg for deg som losneomrĂ„det.
BÄde losne- og utlÞpsomrÄde for snÞskred blir definerte som snÞskredterreng.
Dersom eit snÞskred losnar frÄ eit 100 meter hÞgt brattheng, vil snÞen fÞrst rase til botnen. SjÄ utlÞysingspunkt og fallhÞgd pÄ figuren. Deretter kan skredet rase vidare 300 meter i horisontal lengd, altsÄ tre gonger fallhÞgda. OmrÄdet der skredet stoppar, blir kalla utlÞpssona. SjÞlv om vi gÄr pÄ eit flatt vatn, kan vi altsÄ stÄ i utlÞpssona for skred.
LosneomrÄde kan vi studere pÄ brattleikskart fÞr vi dreg pÄ tur, og vi kan i tillegg mÄle dei med eit klinometer dersom vi ser brattleiken i profil (pÄ avstand). Dersom vi til dÞmes kjem inn i ein dal, kan vi mÄle avstanden frÄ der vi stÄr, til eventuelt losneomrÄde. DÄ siktar vi med klinometeret opp mot losneomrÄdet og les av talet pÄ grader til der vi stÄr. SÄ lenge dette gradetalet viser under 20 grader, er vi pÄ trygg avstand dersom eit snÞskred skulle losne. Dette blir ofte omtalt som 1:3-regelen. Det vil seie at vi pÄ ein enkel mÄte (ved hjelp av klinometeret) er trygge pÄ at vi oppheld oss 3 gonger ut frÄ hÞgda pÄ henget som kan losne.
Terrengfeller
Terrengfeller er terrengformasjonar som kan auke bÄde konsekvensen av og sjansane for Ä bli teken av snÞskred.
SpĂžr deg sjĂžlv: Kva er konsekvensen av Ă„ bli fĂžrt av garde av snĂžmassane der du er?
Juv, tronge renner, bekkedalar, sĂžkk i terrenget og brĂ„ overgangar ser vi ofte pĂ„ kartet fĂžr vi dreg pĂ„ tur. Skavl og stup er ĂČg lette Ă„ kjenne igjen pĂ„ kartet â brun og mĂžrkeraud farge pĂ„ brattleikskartet.
SjÄ dette kartutsnittet og/eller biletet:
Overgangar mellom tre og skog ser vi ofte i turplanlegginga: Det gÄr frÄ grÞnt til ein annan farge pÄ kartet. Undervegs pÄ tur er det viktig Ä tenkje pÄ at tre kan valde stor skade dersom eit skred fÞrer deg ned i dette terrenget. Stein og klipper er ikkje alltid sÄ lette Ä sjÄ pÄ kartet. Dette mÄ vi gjere ei vurdering av nÄr vi kjem til omrÄdet og i dei enkelte henga. Still deg spÞrsmÄlet: Dersom eit skred losnar over meg no, kva kan konsekvensane av det vere? Dersom vi ser at vi kan treffe stein og falle utfor klipper, bÞr vi revurdere vegvalet.
Stup
Merk at ein del stup under 20 meter ikkje blir viste pÄ turkart med ekvidistanse pÄ 20 meter.
Skavl
Dersom vi kjenner omrÄdet vi skal ferdast i, vil skavlar som oftast vere i motsett himmelretning enn den framherskande vindretninga (der vind og nedbÞr som oftast kjem frÄ i ditt omrÄde). PÄ Vestlandet kjem ofte vind og nedbÞr frÄ nordvest, vest eller sÞrvest. I desse omrÄda vil skavlar ofte danne seg pÄ nordaustleg eller nordleg himmelretning. Dette kan vi finne ut ved Ä spÞrje folk som bur i omrÄdet.
PĂ„ biletet ser du ein del stein pĂ„ hĂžgre sida av fjellryggen, medan skavlen ligg pĂ„ venstre side. Her har vinden blĂ„se frĂ„ hĂžgre pĂ„ biletet og teke med seg snĂž mot venstre. SnĂžen har samla seg pĂ„ venstre side av ryggen og danna ein skavl. Du kan ĂČg sjĂ„ sprekkar i skavlen, mellom turfĂžlgjet og ytterkanten av skavlen. Sprekkane vil med tida auke i omfang, og skavlen vil til slutt knekke. Hald alltid god avstand til skavlar.
Terrengform
Mange smÄ terrengformasjonar er ofte vanskelege Ä sjÄ pÄ eit kart. Men om vi finstuderer kartet fÞr tur, kan vi ofte sjÄ korleis terrenget vil sjÄ ut:
Om vi studerer kartet og tenkjer oss at vi skal opp pĂ„ Kambafjellet, vil vi sjĂ„ at ved elvane er hĂžgdekurvene forma som ein Ë (sur munn), dette tyder pĂ„ sĂžkk i terrenget. Dersom vi ser pĂ„ hĂžgre side av Kupelvi (aust for Kupelvi), ser vi U-former (smilemunn). Dette tyder pĂ„ ein ryggformasjon. Dersom vi gĂ„r vidare til hĂžgre (aust for Kupelvi og ryggen), ser vi at hĂžgdekurvene ligg relativt jamt, og dette tyder pĂ„ ein jamn terrengformasjon utan for mange «humpar» i terrenget. Dersom vi flyttar blikket mot Kambagrovi (lenger aust pĂ„ kartet), ser vi at det er mange «rotete» kurver. Dette tyder pĂ„ mange smĂ„ terrengformasjonar og «rotete» terreng.
I terrenget kan vi ofte kjenne igjen dette som konkave (sĂžkk) og konvekse (rygg, hĂžgd) terrengformasjonar.
Slike terrengformasjonar kan vi ofte kjenne igjen pÄ kartet (bilete 17), og ogsÄ ute i terrenget er dei mange gonger lette Ä kjenne igjen (bilete 18). Det vi skal vere klar over, er at konvekse terrengformasjonar vil ha strekkspenningar (tyngdekraft), og skred losnar ofte pÄ desse stadene dersom det er bratt nok, 30 grader eller meir. DÞme pÄ konvekse terrengformasjonar er ein fjellrygg eller ein kul i terrenget. DÞme pÄ konkave terrengformasjonar er bekkedalar eller smÄ sÞkk i terrenget. Vi tenkjer ofte at konkave terrengformasjonar er trygge og stÞttar snÞen pÄ sidene, men det gjeld ikkje alltid. Dersom det er svake eller vedvarande svake lag i snÞen, kan vi fjernutlÞyse snÞskred ved Ä belaste desse omrÄda. Dette skal vi komme meir tilbake til seinare.
Skog
Skoggrensa varierer etter kvar du er i Noreg. PÄ kartet er skog markert med grÞn farge. Kvit farge pÄ kartet er terreng som er over tregrensa. Dersom vi ikkje kjenner omrÄdet vi skal ferdast i, og vi veit at vi skal ferdast i skog, kan det vere lurt Ä spÞrje lokale folk om korleis skogen er i omrÄdet, fÞr vi dreg pÄ tur. Gamle snÞskred kan fortelje deg mykje om utlÞpsomrÄde i terrenget du er i.
Skog har skredhemmande effekt nÄr han stÄr sÄ tett at det er vanskeleg Ä kÞyre pÄ ski der og diameteren pÄ trestammane er tilsvarande lÄret til ein vaksen mann.
Still spÞrsmÄla:
- GÄr turen vÄr over eller under skoggrensa? Som oftast er det ei blanding av desse to. UndersÞk kor tett skogen er, fÞr turen.
- Ser du teikn etter typisk skredpÄverka skog (bÞygde tre) og/eller skredbaner (fÄ eller ingen tre)?
Eksponering
à eksponere betyr Ä «utsetje» og blir ofte brukt i betydninga «utsetje for fare» (Ahlsen, 2020). SÄ lenge du held deg unna snÞskredterreng, er eksponeringstid ikkje relevant. Viss du derimot mÄ krysse eit omrÄde der det kan gÄ skred, er det viktig Ä bruke kortast mogleg tid i dette omrÄdet.
SjÄ pÄ biletet under:
Sjekk pÄ kartet: Kvar kan vi ete lunsj / overnatte, og kvar bÞr vi gÄ fort forbi? Vi skal frÄ GunvordalsstÞlen (aust pÄ kartet) til Reset (vest pÄ kartet)
Vegval
Vi snakkar ofte om Ä gjere trygge vegval, som vil seie Ä velje ein veg som ikkje utset oss for unÞdvendig fare. Viss du planlegg ei rute der du unngÄr snÞskredterreng, har du gjort eit trygt vegval. Nokre stader er det ikkje mogleg Ä unngÄ snÞskredterreng. DÄ mÄ du vurdere om du skal gÄ ein annan stad.
Tenk deg at du skal inn i dette omrÄdet, og at du vil gjere dette trygt.
Klarer du Ä sjÄ dei ulike moglegheitene for Ä gjere eit trygt eller utrygt vegval?
Hugs at blÄ markeringar i kartet er utlÞpsomrÄde, og at fargekodane er potensielle losneomrÄde.
Artiklar i temaet
Tekst
- Linda Hallandvik, Snuitide (2022)
- Der det ikkje er oppgitt noko anna, kjem alle bilete og filmar frÄ nettsidene til Varsom.no.
