Før turen

Som turleiar har du ofte ei rekkje praktiske detaljar du skal ordne i forkant av ein tur, og jo tidlegare du får oversikt over det forventa vêret, eller uvissa rundt vêret, dess betre vil du vere i stand til å førebu deltakarane på det dei vil møte på turen.

Den beste og enklaste måten å skaffe seg informasjon om forventa vêr på er å følgje med på internettprognosar lang tid i forkant, slik at du kan sjå om varsla varierer frå dag til dag og frå nettstad til nettstad. I løpet av to–tre dagar vil du ganske sikkert ha danna deg eit bilete av vêret du kan forvente på turen.

Er alle varsla einige, kan du sannsynlegvis rekne dei som ganske sikre. Er dei ueinige og skiftar mykje, er vêret usikkert, og du må vurdere om du treng ytterlegare informasjon. Dette gjeld spesielt dersom vêret får innverknad på det du skal ha med deg på turen (telt eller open himmel), eller om vêret kan bli så ille at turen skal avlysast eller flyttast.

Skal du reise til betente hytter, kan det vere eit tips å snakke med folk på hyttene om forholda og korleis dei tolkar vêrvarsla. Dei har jo trass alt meir erfaring med vêret i området enn det du sjølv har. Ekstrainformasjon kan du òg få ved å ringje ein meteorolog direkte. Dette er ofte ei eller anna form for betalingsteneste, så her må du vurdere nytta opp mot behovet.

Dei meir avanserte kan gå inn i materien ved å kombinere kart og meteogram for å prøve å danne seg eit bilete av kva som til dømes gir regnet som er varsla på laurdag. Er det regnbyene? Er det fronten til det store lågtrykket? Prøv òg å tenkje på kva som er mogleg variasjon i vêret. Kva skjer om lågtrykket går litt lenger sør eller nord? Blir vêret det same?

Kva kan skje?

Når du har oversikt over kva du kan forvente av vêr – gjerne med ytterpunkt i ekstrem retning – må du tenkje på korleis det påverkar turen din. Kan vêret bli for dårleg til at turen kan gjennomførast? Om det er vinter: Kva gjer vêret med skredfaren? Kva gjer eg viss vêret blir slik? Kan varmen gi snøsmelting og flaum? Har vi nok solkrem? Treng vi teltet? Er det vits å reise så langt for ein tur som sannsynlegvis blir amputert av dårleg vêr? Er det forsvarleg å dra?

Her er det mange spørsmål, og dei færraste av dei har eit fasitsvar, men ved å tenkje igjennom desse spørsmåla vil du vere betre førebudd på det de vil møte undervegs. Du kan auke tryggleiken ved å avlyse, flytte turmålet eller datoen fordi vêret rett og slett er for dårleg der turen er planlagd. Vi dreg ikkje på padletur i havgapet om det er meldt vestleg sterk kuling, eller på ein lang topptur i snøbyer, lite sikt og storm. Det er ikkje nødvendig å avlyse ein tur berre fordi det er meldt litt regn og vind, men det er viktig å vurdere dei mest utsette turane. Nokre kontrollspørsmål kan vere:

• Ville eg reist på denne turen i privat regi i dette vêret?
• Ville eg hatt med meg venner som har gått lite i fjellet før, på den turen?

Følg med undervegs

På tur er det ikkje alltid enkelt å få med seg oppdatert vêrmelding. Du kan sjølvsagt oppdatere vêrinfoen via tallause mobiltenester, men det krev mobildekning. Heldigvis kan du komme langt ved å følgje med på vêret rundt deg. Ta gjerne med ei papirutskrift eller eit skjermbilete av meteogrammet, og følg med på det. Legg merke til:

• Blæs vinden frå den retninga han skulle?
• Kjem endringane på dei tidspunkta dei er varsla?

Er det forskjellar, kan dei komme av at vêret kjem fortare eller seinare enn forventa, eller at vêrsystemet går i andre retningar enn det modellane har foreslått. Om du vil, kan du prøve å tolke det du observerer, i forhold til den informasjonen du har skaffa deg i forkant. Hugs at det er først og fremst interessant om det er noko i det du ser som kan bety fare for turfølgjet.

Sommarbyer

Du har sikkert opplevd at vêrvarselet seier sol, og utanfor auser regnet ned, eller det haglar på ruta. Sommaren er høgsesong for kraftige byer, og nettopp byer er noko av det vanskelegaste å varsle (Meteorologisk institutt, u.å. b).

Ei bye er eit komplisert vêrsystem som kan utvikle seg raskt, for så å gi frå seg intens nedbør lokalt (Meteorologisk institutt, u.å. b).

Ver derfor ekstra obs på byer om sommaren, særleg om ettermiddagen og kvelden (Dannevig et al., 2020).

Farleg vêr

Nedanfor nemner vi nokre klassiske vêrfenomen som alle som er vande med å vere på tur, vil kjenne igjen som potensielt ubehagelege eller farlege. Sidan vi har avgrensa med plass her, er det òg mange typar vêr og fenomen vi ikkje nemner. For dei interesserte har biblioteket og bokhandlarar eit godt utval bøker om temaet.

Dårleg sikt

Dette er kanskje noko av det verste vêret å få på tur. Når tåkeloket senkar seg over turfølgjet eller snødrifta piskar i ansiktet, blir vegen fram til målet straks meir utfordrande. Dårleg sikt i sommarfjellet heng ofte saman med at nedbørsskyene er så låge at dei legg seg nedpå fjellet. Dette er spesielt vanleg i samband med varmfrontar og i situasjonar med høgtrykk og pålandsvind.

Vinterstid er det snøvêr, gjerne kombinert med snødrift, som er dei vanlegaste årsakene til dårleg sikt. I fjellet er det spesielt vinden som gjer utfordringane vanskelege. Lettare snødrift startar rundt 6–7 m/s, men frå 10–12 m/s blir snødrifta ofte såpass intens at det er vanskeleg å snakke saman eller å finne fram.

Sjå Beaufort-skalaen for å få ei beskriving av vanlege vindforhold i vinterfjellet ved dei ulike styrkegradene.

Regn og vind – kulde og avkjøling

«Det er greitt at våt ull varmar – men kor våt må ho bli for at eg skal bli varm?» Kombinasjonen av vatn og vind gir ei formidabel evne til å leie varme bort frå kroppen, og det er lite som er så kaldt som å vere gjennomvåt og kjenne vinden blåse gjennom kleda. I dag er det stort sett mogleg å kle regnet ute. Hugs at sjølv om det kan vere behageleg å gå utan regntøy i småregnet nede i dalen, så kan situasjonen fort bli verre når de skal opp på høgfjellet.

Sterk vinterkulde

Med gode klede og sko, jamn aktivitet og eventuelt ansiktsmasker er det knapt grenser for kor kaldt vêr det går an å gå på tur i. Men jo kaldare det blir, dess høgare blir kravet til desse faktorane, og ein skal ofte ikkje stå mange minutt i ro før nokon i turfølgjet får ein kvit flekk på kinnet eller mistar kontakten med ei tå. Hugs at når snørret frys i nasen, då bikkar temperaturen rundt minus 15 °C. Når han kjem under minus 20, vil sjølv gode skisko ikkje tole at vi står lenge i ro før det blir kaldt. Og sjølvsagt – dreg det på seg litt vind, blir den effektive temperaturen fort mykje lågare.

Tekst:

• Martin Qvindesland Grønnevet, Turlederboka (2010)