Innhald
- Ski og stavar
- Med eller utan stÄlkant?
- Fellar â tilrĂ„deleg i kupert terreng
- Bindingar
- BC-binding
- 75 mm 3-pinbinding
- Skistavar
- Lengd
- Trinser
- Handtak
- Samanleggbare stavar
- Truger
Ski og stavar
Skal du gÄ pÄ skitur utanfor preparerte lÞyper, treng du ski som er mykje breiare enn vanlege langrennsski. Det finst eit variert utval pÄ marknaden, men i prinsippet kan vi dele dei aktuelle skia i to kategoriar: fjellski og jaktski.
Fjellskia er breie ski som skal gi bering utanfor oppkĂžyrde lĂžyper, gjerne berekna for lengre fjellturar. Jaktski tek bereeigenskapane til fjellskia til det ekstreme. Dei er breiare og stivare â som regel med stor innsving. Kva det inneber, ser du nedanfor.
Stive versus mjuke ski
Kor stive skia er, bestemmer kva slags brukseigenskapar dei fĂ„r. Mjukare ski fĂžyer seg meir etter rĂžrslene dine. Dermed mĂ„ du som regel ĂČg ha litt lengre ski for Ă„ fĂ„ rett flyt. Dette gjer ĂČg desse skia meir retningsstabile, og betre eigna for lange turar i viddelandskap. Svingeigenskapane blir derimot litt dĂ„rlegare med mjuke og lange ski. Er skia stivare, kan du som regel greie deg med kortare ski. Dermed blir dei meir svingvennlege og enklare Ă„ styre nĂ„r du kĂžyrer i bakke.
Nybyrjarar pÄ ski fÞretrekkjer som regel stive og kortare ski.
Innsving
Fjellski og jaktski er alltid breiast i tuppen og bakkanten, medan dei er smalast pÄ midten. Denne avsmalinga blir kalla innsving. Jo stÞrre innsving eit par ski har, dess lettare er dei Ä svinge med. (Berre tenk pÄ slalÄmski, der dette er ekstra tydeleg.) Dei blir derimot mindre retningsstabile.
Med eller utan stÄlkant?
Fjellski har som oftast stÄlkantar. Desse gjer at du lettare fÄr tak pÄ hardt skarefÞre og i bratte stigningar. Om du har med hund pÄ tur, er stÄlkantar pÄ skia ein risikosport. NÄr stÄlkantar i fart mÞter hundelabbar, er katastrofen komplett. Skal du gÄ med hund, bÞr du derfor bruke ski utan stÄlkantar. Det finst fleire typar som er laga spesielt med tanke pÄ hundefolk.
Fellar â tilrĂ„deleg i kupert terreng
Det er tilrĂ„deleg Ă„ bruke fellar nĂ„r du gĂ„r i oppoverbakkar, spesielt om skiferdigheitene ikkje er dei beste. Langfellar festar du i tuppen av skia og limer heile vegen til bakenden. Her kan du glĂžyme glid â men grepet er utan sidestykke. Sidan langfellane ikkje krev integrerte feste, kan dei brukast om kvarandre pĂ„ tvers av merke.
Dei fleste fjellski har i dag ĂČg feste for kortfellar, som du kan bruke i staden for Ă„ smĂžrje skia. Kortfellane sit i smĂžrjelomma, noko som gjer at du framleis har glid, samtidig som du fĂ„r glede av det gode grepet til fellane. Dette er veldig praktisk nĂ„r vi gĂ„r utanfor lĂžyper, spesielt i stigningar. Fordi festa pĂ„ kortfellane varierer med produsenten, mĂ„ du kjĂžpe kortfellar av same merke som skia. Alternativt gĂ„r det an Ă„ kjĂžpe kortfellar som blir festa i fronten pĂ„ skia og har eit glatt parti fĂžr sjĂžlve fellen (sjĂ„ bilete).
Bindingar
Det finst ein del ulike bindingar pÄ marknaden. Her ser vi pÄ dei to mest utbreidde.
BC-binding
BC-bindinga fungerer ved at ein stÄlpinne i skotuppen blir sparka inn i bindinga og klipsa fast.
Denne bindinga gir god rÞrsle i foten nÄr vi gÄr pÄ ski, men gir dÄrlegare kontroll ved utforkÞyring. Sidan desse bindingane bestÄr av store delar plast, er dei svakare bindingar. NÄr det er sprengkulde og plasten blir stivare, kan bindingane lettare sprekke. BC-bindingar har likevel lenge vore den mest populÊre typen, sidan dei er mest komfortable Ä gÄ med.
75 mm 3-pinbinding
Denne bindinga er ein gammal klassikar. Namnet kjem av breidda pĂ„ skotuppen som passar til bindinga, altsĂ„ 75 millimeter. 3-pin (ĂČg kalla 3-punkt) siktar til at det er tre piggar i bindinga som passar i tre hĂČl i skotuppen. Bindinga fungerer slik at du set skoen i bindinga, og sĂ„ blir ein metallbĂžyel spend over den forlengde skotuppen. Dei tre piggane sĂžrgjer for at skoen blir lĂ„st i posisjon under bĂžyelen.
Denne typen binding kjem bÄde med og utan vidje. Vidje, eller kabel, er eit feste som spenner seg bak hÊlen pÄ skiskoen i tillegg til festa i front. Dette gir langt betre svingkontroll pÄ skia nÄr vi kÞyrer i bakkar. 75 mm-bindingar med vidje blir ofte kalla telemarksbindingar.
75 mm-bindingar er dei mest solide bindingane, sidan det er fĂ„ bevegelege delar i dei. Dei gir ĂČg mest kontroll pĂ„ skia om vi gĂ„r utanfor lĂžyper.
Ulempa med desse bindingane er at vi mistar ein del rÞrsle i foten, noko som gjer skia litt tyngre Ä gÄ flatt med. Dei seinare Ära har dessutan utvalet av skisko til denne typen binding blitt langt dÄrlegare.
Skistavar
NÄr vi gÄr pÄ ski, er gode stavar viktig! Vanlege stavar for langrenn er generelt lite eigna idet vi forlÚt preparerte lÞyper. Store, hengsla trinser er best eigna for lausare snÞ og varierande terreng, som det ofte er i norske vinterfjell. Desse blir gjerne kalla fjellskistavar, sidan dei som oftast blir brukte saman med fjellski. Her er nokre ting du bÞr vurdere nÄr du skal velje deg stavar.
Lengd
Lengda pĂ„ skistavane mĂ„ tilpassast personen â men ĂČg forholda stavane skal brukast under. GĂ„r du mykje ute i djup og laus snĂž, treng du lengre stavar enn om du gĂ„r pĂ„ fast underlag. Den gamle hovudregelen er at fjellskistavar skal nĂ„ deg til armhĂČla â men i vĂ„re dagar finst det mange stavar som kan regulerast i lengda. DĂ„ kan du enkelt tilpasse lengda pĂ„ stavane i forhold til snĂždjupna og stigninga.
Det finst to typar regulerbare stavar. Forskjellen ligg i korleis du lÄser fast stavane i den lengda du Þnskjer.
Den eine varianten fungerer slik at du vrir pÄ topp- og botndelen for Ä losne staven (biletet til hÞgre).
LÄsen pÄ stavane sit svÊrt godt, og kjem ikkje i vegen, men er svÊrt utsett for Ä fryse fast. I sÄ fall fÄr du ikkje regulert stavane fÞr du fÄr tint dei opp.
PĂ„ den andre typen lĂ„ser du staven med eit lite handtak. LĂ„sen pĂ„ denne typen stavar har lettare for Ă„ hekte seg i busk og kratt og kan dermed opne seg med eit uhell â men frys ikkje lett fast.
Trinser
Rett type trinser er viktig pĂ„ stavar som skal brukast utanfor allfarveg. Trinsene bĂžr vere store og gi god bering. Det vanlegaste er runde, relativt store trinser med eit kryss av lĂȘr eller nylon. Desse held lenge og gir god bering.
Enkelte stavar har ein ytre trinsering i metall. Dette gjer dei ekstra solide, men dei fÄr lettare isklumpar pÄ seg, noko som gjer dei tyngre.
Handtak
Handtaket pÄ skistaven bÞr sikre eit godt grep og passe godt i handa.
Det finst handtak som er lange. Det er for at du lett skal kunne skifte grep pÄ stavane etter ulike forhold, og gjer det raskt og enkelt Ä gi stavane rett lengd i varierande terreng.
Om dei lange handtaka skal fungere optimalt, mÄ handleddsreima kunne justerast enkelt. Mange reimer er i dag forma til hÞvesvis hÞgre eller venstre hand. Dette kan medfÞre ei ulempe om du vil bruke andre grep pÄ stavane for avlasting under lange turar. Til slik bruk er ei enkel, rett handleddsreim meir allsidig og behageleg.
Samanleggbare stavar
Nokre typar stavar kan leggjast saman. Anten legg du dei saman ved Ä trekkje delane frÄ kvarandre og brette dei som pÄ ei teltstong, eller sÄ er stavane teleskopiske, slik at du skyv delane inn i kvarandre. Samanleggbare stavar er mest populÊre for turar der ein vekslar mellom Ä gÄ til fots og pÄ ski. Dei blir typisk brukte til randonnée.
Truger
Under ein del forhold kan det vere at ski ikkje er praktisk. SnÞen er for laus og djup, terrenget har for mykje hÞgdevariasjon, eller vegetasjonen blir for tett ⊠Uansett Ärsak er truger dÄ eit godt alternativ.
Med truger er det éin ting som er sikkert, nemleg at storleiken tel! Jo stÞrre trugene er, dess betre bereevne har dei. Det er fordi marktrykket frÄ foten blir fordelt over ei stÞrre flate. Det er det same prinsippet som gjer at vi flyt oppÄ snÞen med ski. Jo tyngre ein person er, og jo lausare snÞen er, dess stÞrre mÄ trugene vere. Hugs: Det er betre med for store truger enn for smÄ!
Truger berekna for friluftsliv er kjenneteikna av at dei er noksÄ store (minimum 25 tommar for kvinner og 30 tommar for menn) og har kraftige stegjern (for godt grep) og hÊllÞftar (ein bÞyel du spenner opp under hÊlen i bratte oppoverbakkar for lettare stigning).
SmĂ„ trugar pĂ„ 15â25 tommar er det som gjerne blir kalla hyttetruger. Dei fungerer best pĂ„ lĂžyper og ut til utedoen pĂ„ hytta, men ikkje ute i terrenget utanfor stiar og lĂžyper.
Tekst og bilete: BjĂžrn Henrik Stavdal Johansen, Snuitide (2022)
