Innhald
- Ski og stavar
- Med eller utan stålkant?
- Fellar – tilrådeleg i kupert terreng
- Bindingar
- BC-binding
- 75 mm 3-pinbinding
- Skistavar
- Lengd
- Trinser
- Handtak
- Samanleggbare stavar
- Truger
Ski og stavar
Skal du gå på skitur utanfor preparerte løyper, treng du ski som er mykje breiare enn vanlege langrennsski. Det finst eit variert utval på marknaden, men i prinsippet kan vi dele dei aktuelle skia i to kategoriar: fjellski og jaktski.
Fjellskia er breie ski som skal gi bering utanfor oppkøyrde løyper, gjerne berekna for lengre fjellturar. Jaktski tek bereeigenskapane til fjellskia til det ekstreme. Dei er breiare og stivare – som regel med stor innsving. Kva det inneber, ser du nedanfor.
Stive versus mjuke ski
Kor stive skia er, bestemmer kva slags brukseigenskapar dei får. Mjukare ski føyer seg meir etter rørslene dine. Dermed må du som regel òg ha litt lengre ski for å få rett flyt. Dette gjer òg desse skia meir retningsstabile, og betre eigna for lange turar i viddelandskap. Svingeigenskapane blir derimot litt dårlegare med mjuke og lange ski. Er skia stivare, kan du som regel greie deg med kortare ski. Dermed blir dei meir svingvennlege og enklare å styre når du køyrer i bakke.
Nybyrjarar på ski føretrekkjer som regel stive og kortare ski.
Innsving
Fjellski og jaktski er alltid breiast i tuppen og bakkanten, medan dei er smalast på midten. Denne avsmalinga blir kalla innsving. Jo større innsving eit par ski har, dess lettare er dei å svinge med. (Berre tenk på slalåmski, der dette er ekstra tydeleg.) Dei blir derimot mindre retningsstabile.
Med eller utan stålkant?
Fjellski har som oftast stålkantar. Desse gjer at du lettare får tak på hardt skareføre og i bratte stigningar. Om du har med hund på tur, er stålkantar på skia ein risikosport. Når stålkantar i fart møter hundelabbar, er katastrofen komplett. Skal du gå med hund, bør du derfor bruke ski utan stålkantar. Det finst fleire typar som er laga spesielt med tanke på hundefolk.
Fellar – tilrådeleg i kupert terreng
Det er tilrådeleg å bruke fellar når du går i oppoverbakkar, spesielt om skiferdigheitene ikkje er dei beste. Langfellar festar du i tuppen av skia og limer heile vegen til bakenden. Her kan du gløyme glid – men grepet er utan sidestykke. Sidan langfellane ikkje krev integrerte feste, kan dei brukast om kvarandre på tvers av merke.
Dei fleste fjellski har i dag òg feste for kortfellar, som du kan bruke i staden for å smørje skia. Kortfellane sit i smørjelomma, noko som gjer at du framleis har glid, samtidig som du får glede av det gode grepet til fellane. Dette er veldig praktisk når vi går utanfor løyper, spesielt i stigningar. Fordi festa på kortfellane varierer med produsenten, må du kjøpe kortfellar av same merke som skia. Alternativt går det an å kjøpe kortfellar som blir festa i fronten på skia og har eit glatt parti før sjølve fellen (sjå bilete).
Bindingar
Det finst ein del ulike bindingar på marknaden. Her ser vi på dei to mest utbreidde.
BC-binding
BC-bindinga fungerer ved at ein stålpinne i skotuppen blir sparka inn i bindinga og klipsa fast.
Denne bindinga gir god rørsle i foten når vi går på ski, men gir dårlegare kontroll ved utforkøyring. Sidan desse bindingane består av store delar plast, er dei svakare bindingar. Når det er sprengkulde og plasten blir stivare, kan bindingane lettare sprekke. BC-bindingar har likevel lenge vore den mest populære typen, sidan dei er mest komfortable å gå med.
75 mm 3-pinbinding
Denne bindinga er ein gammal klassikar. Namnet kjem av breidda på skotuppen som passar til bindinga, altså 75 millimeter. 3-pin (òg kalla 3-punkt) siktar til at det er tre piggar i bindinga som passar i tre hòl i skotuppen. Bindinga fungerer slik at du set skoen i bindinga, og så blir ein metallbøyel spend over den forlengde skotuppen. Dei tre piggane sørgjer for at skoen blir låst i posisjon under bøyelen.
Denne typen binding kjem både med og utan vidje. Vidje, eller kabel, er eit feste som spenner seg bak hælen på skiskoen i tillegg til festa i front. Dette gir langt betre svingkontroll på skia når vi køyrer i bakkar. 75 mm-bindingar med vidje blir ofte kalla telemarksbindingar.
75 mm-bindingar er dei mest solide bindingane, sidan det er få bevegelege delar i dei. Dei gir òg mest kontroll på skia om vi går utanfor løyper.
Ulempa med desse bindingane er at vi mistar ein del rørsle i foten, noko som gjer skia litt tyngre å gå flatt med. Dei seinare åra har dessutan utvalet av skisko til denne typen binding blitt langt dårlegare.
Skistavar
Når vi går på ski, er gode stavar viktig! Vanlege stavar for langrenn er generelt lite eigna idet vi forlèt preparerte løyper. Store, hengsla trinser er best eigna for lausare snø og varierande terreng, som det ofte er i norske vinterfjell. Desse blir gjerne kalla fjellskistavar, sidan dei som oftast blir brukte saman med fjellski. Her er nokre ting du bør vurdere når du skal velje deg stavar.
Lengd
Lengda på skistavane må tilpassast personen – men òg forholda stavane skal brukast under. Går du mykje ute i djup og laus snø, treng du lengre stavar enn om du går på fast underlag. Den gamle hovudregelen er at fjellskistavar skal nå deg til armhòla – men i våre dagar finst det mange stavar som kan regulerast i lengda. Då kan du enkelt tilpasse lengda på stavane i forhold til snødjupna og stigninga.
Det finst to typar regulerbare stavar. Forskjellen ligg i korleis du låser fast stavane i den lengda du ønskjer.
Den eine varianten fungerer slik at du vrir på topp- og botndelen for å losne staven (biletet til høgre).
Låsen på stavane sit svært godt, og kjem ikkje i vegen, men er svært utsett for å fryse fast. I så fall får du ikkje regulert stavane før du får tint dei opp.
På den andre typen låser du staven med eit lite handtak. Låsen på denne typen stavar har lettare for å hekte seg i busk og kratt og kan dermed opne seg med eit uhell – men frys ikkje lett fast.
Trinser
Rett type trinser er viktig på stavar som skal brukast utanfor allfarveg. Trinsene bør vere store og gi god bering. Det vanlegaste er runde, relativt store trinser med eit kryss av lêr eller nylon. Desse held lenge og gir god bering.
Enkelte stavar har ein ytre trinsering i metall. Dette gjer dei ekstra solide, men dei får lettare isklumpar på seg, noko som gjer dei tyngre.
Handtak
Handtaket på skistaven bør sikre eit godt grep og passe godt i handa.
Det finst handtak som er lange. Det er for at du lett skal kunne skifte grep på stavane etter ulike forhold, og gjer det raskt og enkelt å gi stavane rett lengd i varierande terreng.
Om dei lange handtaka skal fungere optimalt, må handleddsreima kunne justerast enkelt. Mange reimer er i dag forma til høvesvis høgre eller venstre hand. Dette kan medføre ei ulempe om du vil bruke andre grep på stavane for avlasting under lange turar. Til slik bruk er ei enkel, rett handleddsreim meir allsidig og behageleg.
Samanleggbare stavar
Nokre typar stavar kan leggjast saman. Anten legg du dei saman ved å trekkje delane frå kvarandre og brette dei som på ei teltstong, eller så er stavane teleskopiske, slik at du skyv delane inn i kvarandre. Samanleggbare stavar er mest populære for turar der ein vekslar mellom å gå til fots og på ski. Dei blir typisk brukte til randonnée.
Truger
Under ein del forhold kan det vere at ski ikkje er praktisk. Snøen er for laus og djup, terrenget har for mykje høgdevariasjon, eller vegetasjonen blir for tett … Uansett årsak er truger då eit godt alternativ.
Med truger er det éin ting som er sikkert, nemleg at storleiken tel! Jo større trugene er, dess betre bereevne har dei. Det er fordi marktrykket frå foten blir fordelt over ei større flate. Det er det same prinsippet som gjer at vi flyt oppå snøen med ski. Jo tyngre ein person er, og jo lausare snøen er, dess større må trugene vere. Hugs: Det er betre med for store truger enn for små!
Truger berekna for friluftsliv er kjenneteikna av at dei er nokså store (minimum 25 tommar for kvinner og 30 tommar for menn) og har kraftige stegjern (for godt grep) og hælløftar (ein bøyel du spenner opp under hælen i bratte oppoverbakkar for lettare stigning).
Små trugar på 15–25 tommar er det som gjerne blir kalla hyttetruger. Dei fungerer best på løyper og ut til utedoen på hytta, men ikkje ute i terrenget utanfor stiar og løyper.
Diverse turutstyr
Varmekjelder til matlaging (nynorsk)
Meir om turutstyr
Tekst og bilete: Bjørn Henrik Stavdal Johansen, Snuitide (2022)