Dei færraste av oss legg ut på tur i vinterfjellet når vêret er dårleg og sikta elendig. Det skal vi heller ikkje gjere. Det er nemleg risikabelt. Når naturen viser musklar og lèt kreftene sleppe fri, er det best å halde seg innandørs.

Likevel, vi bur på Vestlandet. Viss vi berre skal dra på tur når sola skin, så blir det ikkje mange turane på oss. Vi må våge oss ut også når vêret er halvgodt. Då får vi behov for å kunne finne fram med kart og kompass. Her er 13 tips om kart og kompass til deg som ferdast på ski i høgfjellet om vinteren.

Det krev at du har ei kartmappe som duger. Kartmappa må vere vasstett og lett, og ho må sitje tett på kroppen. Eg føretrekkjer gjennomsiktige kartmapper i plast. Eg monterer éi snor til å ha bak nakken og éi snor med ein karabinar til å ha rundt livet. Kartet ligg sånn at området eg går i, peikar inn mot kroppen. Då unngår eg at regn og sludd og fokk legg seg på kartet medan eg går. Viss eg er smart (og heldig), kan eg brette kartet slik at siste del av turen ligg synleg på den andre sida av plastmappa. Då snur eg berre kartmappa når eg skal starte på den siste delen.

Og ver førebudd på å måtte gå på kompasskurs over lengre avstandar. Skaff deg eit spegelkompass først som sist – helst med brattleiksmålar inkludert. Fest snora på kompasset til jakkelomma di, så er det lett tilgjengeleg.

Og legg merke til korleis det du les ut frå kartet, ser ut i verkelegheita. Eit kart er ein forenkla modell av verkelegheita. Mange terrengdetaljar er ikkje med på kartet. Dersom verkelegheita ikkje stemmer med kartet, så er det verkelegheita som vinn. Du blir ikkje god til å orientere utan å lese kart heile tida.

Mange terrengformasjonar er viska ut av snøen, og sikta er ofte avgrensa. Vinterfjellet gir deg få haldepunkt under orienteringa. Då må du vere ekstra nøye med å søkje informasjon frå omgivnadene. Skaff deg oversikt når du skal lese kartet. Det betyr at du må fram på kanten, opp på knausen, ut av bekkedalen. Er du usikker på kvar du er? Då er det sannsynlegvis fordi du står i eit søkk der du ser lite.

1–2 km er nok. Då aukar du sjansane for å treffe. Har du gløymt korleis du tek ut kompasskurs? Her forklarer vi korleis du tek ut kompasskurs.

Gir han meining? Kva himmelretning skal du gå i? Mot nordvest? Då bør kursen vere omtrent 315 grader. Fekk du 320? Då stemmer det nok. Fekk du 135? Då har du lagt kompasset feil veg medan du tok ut kursen.

Bruk siktepunkt framfor deg når du går på kompasskurs – viss sånne finst. Det kan vere store steinar, ein klippevegg, master, hytter, skavlar e.l. Når du har funne eit siktepunkt som ligg på kompasskursen din, så legg vekk kompasset og gå til punktet. Gjenta prosedyren. Dette gir effektiv flytting. Spegelkompasset er til stor hjelp i sånne situasjonar.

Det er mentalt og fysisk krevjande å drive med finorientering i dårleg vêr i vinterfjellet. Pass på at du et og drikk jamleg, minst éin gong i timen. Elles går du lett tom. Då mistar du konsentrasjonen og gjer feil. Og det er det siste du treng. Innstill deg på at det kjem til å ta tid å finne fram med kart og kompass. Ein fart på 2–3 kilometer i timen er det beste du kan få til viss du er god til å orientere.

Lag ei forventing om den neste etappen du skal gå. Del ho gjerne med kompisen – eller snakk med deg sjølv: «Vi skal halde fram austover i flatt terreng og ha den låge ryggformasjonen rett til venstre for oss i omtrent éin kilometer. Der svingar ryggen mot nord, medan terrenget framfor oss opnar seg. Då har vi komme til 1183-vatnet. Vi kryssar det på kompasskurs 88 grader i 800 meter, til vi ser klippeveggen reise seg i austenden av vatnet.» Formålet med forventninga er å fange opp feil tidleg, i tilfelle du mistar retninga. Nedanfor ser du eit døme frå ein tur i fjor haust.

Tekst, bilete og video: Øystein Ormåsen, Wild Voss (2021)