Innhald

• 13 tips til betre orientering
• 1. Planlegg turen
• 2. Ha kartet framme heile tida
• 3. Bruk eit skikkeleg kompass
• 4. Les kart i finvêr
• 5. Lær deg å tenkje SARTTO
• 6. Samle informasjon aktivt
• 7. Ta ut relativt korte kompasskursar
• 8. Dobbeltsjekk alltid kompasskursen
• 9. Bruk siktepunkt framfor deg
• 10. Ikkje gå tom for energi
• 11. Bruk skia dine som siktelinje
• 12. Bom med vilje
• 13. Lag deg ei forventing

Dei færraste av oss legg ut på tur i vinterfjellet når vêret er dårleg og sikta elendig. Det skal vi heller ikkje gjere. Det er nemleg risikabelt. Når naturen viser musklar og lèt kreftene sleppe fri, er det best å halde seg innandørs.

Likevel, vi bur på Vestlandet. Viss vi berre skal dra på tur når sola skin, så blir det ikkje mange turane på oss. Vi må våge oss ut også når vêret er halvgodt. Då får vi behov for å kunne finne fram med kart og kompass. Her er 13 tips om kart og kompass til deg som ferdast på ski i høgfjellet om vinteren.

13 tips til betre orientering

1. Planlegg turen

Teikn gjerne inn ruta på kartet på førehand. Marker stader der du må vere ekstra årvaken, gjerne med eit utropsteikn. Går du forbi hytter på turen? Marker dei òg, gjerne med gul markeringstusj. Hytter byr på nødly i ein krisesituasjon.

Les meir om tryggleik og turplanlegging.

2. Ha kartet framme heile tida

Det krev at du har ei kartmappe som duger. Kartmappa må vere vasstett og lett, og ho må sitje tett på kroppen. Eg føretrekkjer gjennomsiktige kartmapper i plast. Eg monterer éi snor til å ha bak nakken og éi snor med ein karabinar til å ha rundt livet. Kartet ligg sånn at området eg går i, peikar inn mot kroppen. Då unngår eg at regn og sludd og fokk legg seg på kartet medan eg går. Viss eg er smart (og heldig), kan eg brette kartet slik at siste del av turen ligg synleg på den andre sida av plastmappa. Då snur eg berre kartmappa når eg skal starte på den siste delen.

3. Bruk eit skikkeleg kompass

Og ver førebudd på å måtte gå på kompasskurs over lengre avstandar. Skaff deg eit spegelkompass først som sist – helst med brattleiksmålar inkludert. Fest snora på kompasset til jakkelomma di, så er det lett tilgjengeleg.

4. Les kart i finvêr

Og legg merke til korleis det du les ut frå kartet, ser ut i verkelegheita. Eit kart er ein forenkla modell av verkelegheita. Mange terrengdetaljar er ikkje med på kartet. Dersom verkelegheita ikkje stemmer med kartet, så er det verkelegheita som vinn. Du blir ikkje god til å orientere utan å lese kart heile tida.

5. Lær deg å tenkje SARTTO

Kva det er? SARTTO er eit system for å planleggje ein etappe på turen, inkludert kompasskurs. Eit SARTTO-skjema gir informasjon om staden du skal til, avstanden dit, retninga du skal gå i, og forventa tidsbruk pluss ei skildring av terrenget og «oppfanga». Kva eit oppfang er? Det er den lett kjennelege terrengformasjonen som du kan vere viss på at du vil komme til dersom du går for langt på kompasskursen – eit slags sikringsnett som du legg inn når du tek ut ein kompasskurs.

Her finn du meir informasjon om SARTTO og korleis du lagar ein SARTTO.

6. Samle informasjon aktivt

Mange terrengformasjonar er viska ut av snøen, og sikta er ofte avgrensa. Vinterfjellet gir deg få haldepunkt under orienteringa. Då må du vere ekstra nøye med å søkje informasjon frå omgivnadene. Skaff deg oversikt når du skal lese kartet. Det betyr at du må fram på kanten, opp på knausen, ut av bekkedalen. Er du usikker på kvar du er? Då er det sannsynlegvis fordi du står i eit søkk der du ser lite.

7. Ta ut relativt korte kompasskursar

1–2 km er nok. Då aukar du sjansane for å treffe. Har du gløymt korleis du tek ut kompasskurs? Her forklarer vi korleis du tek ut kompasskurs.

8. Dobbeltsjekk alltid kompasskursen

Gir han meining? Kva himmelretning skal du gå i? Mot nordvest? Då bør kursen vere omtrent 315 grader. Fekk du 320? Då stemmer det nok. Fekk du 135? Då har du lagt kompasset feil veg medan du tok ut kursen.

9. Bruk siktepunkt framfor deg

Bruk siktepunkt framfor deg når du går på kompasskurs – viss sånne finst. Det kan vere store steinar, ein klippevegg, master, hytter, skavlar e.l. Når du har funne eit siktepunkt som ligg på kompasskursen din, så legg vekk kompasset og gå til punktet. Gjenta prosedyren. Dette gir effektiv flytting. Spegelkompasset er til stor hjelp i sånne situasjonar.

10. Ikkje gå tom for energi

Det er mentalt og fysisk krevjande å drive med finorientering i dårleg vêr i vinterfjellet. Pass på at du et og drikk jamleg, minst éin gong i timen. Elles går du lett tom. Då mistar du konsentrasjonen og gjer feil. Og det er det siste du treng. Innstill deg på at det kjem til å ta tid å finne fram med kart og kompass. Ein fart på 2–3 kilometer i timen er det beste du kan få til viss du er god til å orientere.

11. Bruk skia dine som siktelinje

Dette er eit godt tips når du går på kompasskurs i dårleg sikt. Viss du manglar gode siktepunkt i terrenget framfor deg, kan du halde kursen ved å la kanten på ei av skia under deg samsvare med retninga på linjalen i kompasset. Kompasset held du i handa framfor deg. Det er krevjande å gå sånn over lange distansar, men det fungerer.

12. Bom med vilje

Når du tek ut kompasskurs mot ein liten formasjon i dårleg vêr, så sikt bevisst litt til sida for målet. Du kjem nemleg til å bomme på målet. Dersom du har førebudd deg på å bomme mot vest til dømes, så veit du at du skal leite mot aust. Det veit du ikkje dersom du trudde at du kom til å gå rett på – men bommar. Då må du i verste fall leite både mot aust og mot vest for å finne punktet.

13. Lag deg ei forventing

Lag ei forventing om den neste etappen du skal gå. Del ho gjerne med kompisen – eller snakk med deg sjølv: «Vi skal halde fram austover i flatt terreng og ha den låge ryggformasjonen rett til venstre for oss i omtrent éin kilometer. Der svingar ryggen mot nord, medan terrenget framfor oss opnar seg. Då har vi komme til 1183-vatnet. Vi kryssar det på kompasskurs 88 grader i 800 meter, til vi ser klippeveggen reise seg i austenden av vatnet.» Formålet med forventninga er å fange opp feil tidleg, i tilfelle du mistar retninga. Nedanfor ser du eit døme frå ein tur i fjor haust.

Tekst, bilete og video: Øystein Ormåsen, Wild Voss (2021)