Innhald
I dag har vi mange gode hjelpemiddel for Ä finne fram. I byen bruker mange GPS pÄ telefonen, og det finst eigne GPS-ar til turbruk.
GPS er ei forkorting for Global Positioning System. Satellittar gÄr i bane rundt jorda. GPS-en fÄr signal frÄ desse og bereknar kva posisjon vi er pÄ. NÄr denne posisjonen blir plassert pÄ eit digitalt kart, har vi eit godt hjelpemiddel for Ä finne ut kvar vi er, og orientere oss i terrenget.
Det er viktig Ä vere klar over at teknologien kan svikte. Mobilen kan gÄ tom for straum, vi kan mangle dekning pÄ telefonen, eller skjermar og knappar kan fungere dÄrleg i kulde. I nokre omrÄde er det ikkje dekning for satellitt. Typiske stader er tronge dalar. Vi mÄ derfor alltid ha med kart og kompass og kunne Ä bruke det.
Funksjonar pÄ GPS-en
Ein GPS-mottakar fÄr informasjon frÄ GPS-satellittar som krinsar rundt jorda. For Ä kalkulere nÞyaktig posisjon bruker mottakaren trepunkts krysspeiling, som gir lengdegrad og breiddegrad. Ved kontakt med fire eller fleire satellittar kan ogsÄ hÞgda kalkulerast. Dersom du er under tak eller pÄ stader der terrenget blokkerer oppover, kan du fÄ problem med Ä fÄ signal frÄ satellittane, og derfor fÄr du heller ingen posisjon.
GPS-mottakarar blir stadig betre, og ogsĂ„ bruksmĂ„tane endrar seg heile tida. Dagens GPS-mottakarar har utstyr som lufttrykkmĂ„lar for Ă„ berekne hĂžgd eller registrere vĂȘrforandringar, og elektronisk kompass. Dei aller fleste bereknar fart, avstand til mĂ„let og tidspunkt for nĂ„r du vil vere framme. I tillegg bereknar dei opp- eller nedstigingstid. Dei fleste GPS-ar har i dag ĂČg trykksensitiv skjerm. Dette gir ei betre brukaroppleving, men kan vere ei utfordring i kulde eller nĂ„r du mĂ„ bruke hanskar.
Ver merksam pÄ at jo fleire funksjonar ein GPS har, dess meir straum gÄr det med til Ä drifte han. PÄ fleire GPS-ar er det mogleg Ä slÄ av enkelte funksjonar for Ä spare straum. Du mÄ alltid hugse Ä ha med reservebatteri. GlÞym heller ikkje at ved lÄgare temperaturar fÄr batteria kortare levetid. Ikkje stol pÄ GPS-mottakaren Äleine, han er berre eit supplement til kart og kompass.
Posisjon
Hovudfunksjonen til ein GPS er Ä oppgi koordinatane til posisjonen du er pÄ. Denne universelle funksjonen er ein basisfunksjon pÄ alle GPS-mottakarar, men det er likevel nÞdvendig med visse fÞrebuingar. Kontroller alltid at GPS-mottakaren du nyttar, er stilt inn pÄ det same geodetiske datumet som det rutenettet pÄ kartet viser, sidan GPS-mottakaren kan angi posisjonen din i forhold til mange ulike koordinatsystem.
NÄr du slÄr pÄ GPS-mottakaren, vil det som regel ta nokre minutt fÞr han fÄr inn nok satellittar; den fÞrste gongen i eit nytt omrÄde kan det ta opptil fem minutt. Kor nÞyaktig posisjon du fÄr pÄ GPS-mottakaren, er avhengig av talet pÄ satellittar. Med mange satellittar er nÞyaktigheita omtrent ein meter. Koordinatane du fÄr frÄ GPS-mottakaren, bruker du sÄ til Ä finne ut kvar du er pÄ kartet.
Waypoint-funksjon
I dĂ„rleg vĂȘr kan metoden med GPS mot kart vere ein tungvinn mĂ„te Ă„ orientere pĂ„. Nyare GPS-mottakarar (utan kart) er derfor utstyrte med ein etappe- eller waypoint-funksjon, der du pĂ„ fĂžrehand legg inn ruta du skal gĂ„. Waypoint er eit punkt med ein gitt kartreferanse, som du oppgir pĂ„ GPS-mottakaren for kvar etappe. Ved Ă„ leggje inn ruta kan du bli leidd av GPS-mottakaren til neste punkt pĂ„ ruta. Du fĂžlgjer dĂ„ ei pil som kontinuerleg viser retninga mot neste waypoint. NĂ„r du kjem til det avmerkte punktet, blir retninga endra mot neste punkt. Du kan sjĂžlv endre kor nĂŠr sjĂžlve punktet du mĂ„ vere for at GPS-mottakaren skal skifte til neste. Det er viktig Ă„ merke seg at GPS-mottakaren ikkje leier rundt stup, skrentar og liknande.
Spor-funksjon
Dei aller fleste nyare GPS-mottakarar har ein funksjon som gjer at du kan lagre ruta du har gĂ„tt, ein sĂ„kalla spor-funksjon. Dette kan vere nyttig i dĂ„rleg vĂȘr og pĂ„ utsette stader der du vil fĂžlgje same veg fram og tilbake. Du mĂ„ spesifisere kor ofte GPS-en skal markere punkta, og dette vil avhenge av minnet til GPS-en.
Kart pÄ GPS
Skjermane pĂ„ GPS-ane blir stadig betre, med fargar, lys, hĂžgare opplĂžysing og touchskjerm. Dei aller fleste smarttelefonar har ĂČg innebygd GPS-mottakar, og saman med ein kartapplikasjon kan han nĂŠrmast fungere som ein fullverdig GPS. Det har blitt mogleg Ă„ orientere med kart pĂ„ GPS-mottakaren. Etter Ă„ ha lagt inn kartet du skal bruke, vel du sjĂžlv mĂ„lestokk og kor mange detaljar som skal visast. Kartet fĂžlgjer heile tida etter posisjonen til brukaren. I teorien er dette eit veldig godt hjelpemiddel for orientering i fjellet, men GPS-mottakaren bĂžr berre vere eit tillegg til orientering med kart og kompass. Elektronikken og batteria kan slutte Ă„ fungere under ekstreme vĂȘrforhold. Bruk av GPS kan fĂžre til nedsette tradisjonelle orienteringsferdigheiter med kart og kompass. Det er ikkje nĂždvendig Ă„ ha GPS pĂ„ tur, men det er eit godt supplement som kan gi ein ekstra tryggleik i dĂ„rleg vĂȘr.
Artiklar i temaet
Ekvidistanse og mÄlestokk (nynorsk)
Kartreferanse â for Ă„ fortelje kvar du er (nynorsk)
Meir om temaet
Orientering etter teikna i naturen (nynorsk)
Orientering i vinterfjellet (nynorsk)
Tekst:
Lars Christian Unger, Turlederboka (2010), omarbeidd av Gina Wigestrand, Snuitide (2022)