I naturen bur det både dyr, fuglar og insekt. Nokre er veldig skye, som gaupa. Ho er det få som har sett, medan rype, rev og elg er meir vanlege å sjå. Følgjer du godt med, kan du finne spor etter dyr på bakken eller i snøen. Harespor er vanlege å sjå, men sjølve haren er ikkje alltid like lett å oppdage.
Her kan du lese meir og lære om nokre av dyra vi finn i naturen.
Kort om dyr og spor
- I møte med dyr bør vi alltid halde avstand og la dyra vere i fred.
- Ville dyr er som regel redde for menneske og vil helst stikke av.
- Husdyr på beite er ikkje alltid redde – så desse er det best å gå utanom.
- Dyr med ungar kan ønskje å forsvare dei. Flyktar ikkje dyret, er det lurt å gå unna det.
- Spor etter dyr og fuglar kan fortelje mykje om livet i naturen du besøkjer.
- Fotspor er lettast å finne på vinteren. Følgjer du dei, kan du lære om livet til dyra.
- Dyrebæsj kan avsløre dyr i området på sommaren og kan fortelje om kva dyret har ete.
- Spor kan òg vere teikn på kva dyra har gjort, slik som matsøk eller feiing med gevir.
- Hjortedyr feller gevir kvart år. Desse kan vi finne i naturen!
Å møte dyr på tur
Mange synest det høyrast skummelt ut å skulle støyte på større dyr som elg, moskus og bjørn. Andre igjen er ikkje redde i det heile, og tek unødvendige sjansar. Ofte ser vi òg ulykker knytte til tamdyr som kyr på beite. Dette er det best å unngå – ikkje berre med tanke på eigen tryggleik, men òg for å ikkje plage dyra vi møter på tur, anten dei er ville eller tamme.
På generell basis er det beste i møte med dyr – uansett art – å halde avstand, opptre roleg, og la dei vere i fred. I mange tilfelle vil dyra stikke av før du rekk å reagere. Då kan du berre stå roleg og nyte synet til dyret er borte og du kan halde fram på turen. Nokre gonger kan det vere at dyret ikkje har oppdaga deg. Då kan det hjelpe å prate roleg til dyret, slik at det får høve til å oppdage deg og stikke av. Hald avstand og vis respekt, slik at dyret kjenner seg trygt nok til å stikke av garde.
Husdyr som ikkje vik, kan du prøve å gå ein sirkel rundt. Unngå å forstyrre dyr på beite unødig.
Om dyret ikkje stikk av, kan det bety fleire ting. Det har kanskje noko det vil forsvare, slik som ungar i nærleiken. Eller kanskje dyret kjenner seg for trua til å våge å snu ryggen til og stikke. Uansett årsak er det rette å gjere i situasjonen å trekkje seg roleg unna. Du kan gjerne snakke roleg med dyret.
Du må aldri gå mot dyret og oppføre deg truande!
Turfolk til bry
Menneske på tur i skog og mark er ein stor stressfaktor for ville dyr og fuglar. I enkelte landsdelar er presset frå turgåarar såpass heftig at ville artar held seg unna. Det gjeld til dømes villreinen på Hardangervidda. Studiar har vist at viss det passerer fleire enn tretti personar langs ein sti på vidda i løpet av ein dag, så bruker ikkje villreinen dette området. Det er svært viktig å ta omsyn til dei fastbuande i naturen vi besøkjer. Det beste av omsyn til naturen er å halde seg til merkte stiar.
Leveområda til villreinen er under press
Villreinen er svært sky, han lever i flokk og har eit nomadisk levesett. At han både er sårbar for forstyrringar og stadig er på vandring mellom ulike beiteområde, gjer at villreinen òg har behov for store areal. Men villreinen taper stadig i kampen om areala. Kunstige barrierar hindrar villreinen i å bruke dei naturlege trekkrutene sine, og reinen lèt seg lett forstyrre og fortrengje.
Også du som berre er på besøk i villreinfjellet, kan påverke dyra negativt. Vi skal ikkje slutte å bruke fjellet av den grunn, men vi kan ta omsyn, og vi kan leggje til rette.
Husdyr på beite
I Noreg blir det drive med utstrekt utmarksbeite til både glede og bry for friluftsfolk. Dei fleste synest det er eit idyllisk og vakkert syn når dei ser sauene beite i fjellet. Beitedyra kan òg skape utfordringar, spesielt for friluftsfolk med hund, og enkelte dyr kan bli såpass menneskekjære at dei nærmast inviterer seg inn i teltet. Husdyr på beite kan òg forureine små bekker, noko det er lurt å vere merksam på når vi er på tur i område med mykje husdyr på beite. Har du hund med på tur, kan spesielt sau med lam bli nærgåande og aggressive. Då hjelper det lite at hunden er i band. Det beste er å unngå situasjonen og halde avstand frå beitedyr. Viss hunden din skader ein sau som angrip han, risikerer du å få krav om at hunden blir avliva – og at du må betale erstatning for eventuelle skadar på sauen. Går du på tur med hund, kan det derfor vere lurt å halde seg unna husdyr på beite.
Er du mykje på tur, finn du til tider død sau på beite. Det kan vere sauer som har blitt sjuke, som har drukna, brekt eit bein, ete giftige plantar – eller som er blitt drepne av rovdyr. Lista over moglege dødsårsaker er lang, og det kan ta tid for bonden å oppdage at sauer har døydd på beitet. Når vi finn slikt, er det lurt å melde frå.
Vi kan sjekke øyremerket til dyret. Her kan det vere opplysningar om eigar og telefonnummer. Ved ein del innfartsårer i fjellet finn vi ofte oppslag med kontaktinfo til dei som har beitedyr i området. Ta eit bilete med telefonen, så har du kontaktinfoen i bakhand. Har du ingen kontaktinformasjon, kan kommunen hjelpe til med å finne eigaren. Viss du er langt frå eit område med dekning, er det lurt å dokumentere funnet godt med bilete av både dyr og merkelappar på det, og registrere koordinatane for funnstaden, slik at du kan varsle når du kjem tilbake til sivilisasjonen.
Presentasjon av nokre dyr i norsk natur
Her kan du lære litt om nokre av dei norske dyra som finst i skog og mark. Nokre av dei ser vi ofte – andre møter vi nesten aldri.
Klikk på biletet for å lære meir om dyret.
/w=1080,quality=90,fit=scale-down)
-1_(2)/w=1080,quality=90,fit=scale-down)
Spor etter dyr og fuglar
Å lære seg alle spor som er å finne i naturen, tek lang tid og er eit stort emne. Her kan du lære det heilt grunnleggjande, men den beste læremeisteren er sjølvsagt naturen sjølv! Så kom deg ut i skogen og leit etter spor og sporteikn!
Det er ikkje så lett å få auge på ville dyr og fuglar som helst vil halde seg unna oss menneske. Men dyra set igjen mange ulike spor og sporteikn som vi kan tyde. Å spore dyr er ein veldig spennande og lærerik aktivitet i naturen. Blir vi skikkeleg gode til å spore, vil vi kunne lese naturen som ei open bok.
Fotspor
Korleis går dyra?
Når dyr og fuglar går på bakken, kan dei etterlate seg fotspor. Hos pattedyra kan vi grovt sett skilje mellom klauvdyr og dyr med potar. Klauvdyra er dyr som elg, rådyr, sau eller moskus. Dei lèt etter seg spor etter to store klauver framme. Nokre gonger ser vi òg spor etter klauvene bak, som heiter biklauver. Klauvdyr går på tåspissane for å vere ekstra raske til beins. Dyr som går slik, blir kalla tåspissgjengarar (sjå figur 1). Dyr med potar viser spor etter desse. Viss dyret trør ned med heile fotsolen, blir det kalla ein solegjengar (figur 2). Spora etter desse visene som regel hælen òg. Bjørnen er ein typisk solegjengar. Dyr som rev, gaupe og ulv trør ned berre med fronten av foten, og blir derfor kalla tågjengarar (figur 3).
Fotavtrykket
Ulike dyr har altså ulike typar føter – frå dei breie og kraftige føtene til solegjengaren til dei spisse klauvene til tåspissgjengaren. Dermed blir spora sjåande ulike ut.
Det er lurt å vite forskjellen mellom dei ulike typane dyreføter for å kunne snevre seg inn mot rett art når du finn eit spor i naturen.
Fuglespor
Enkelte fuglar bruker mykje tid på bakken. Det gjeld typisk vadefuglar og hønsefuglar. Men også andre fuglar landar innimellom og kan setje igjen spor etter seg. Fuglefoten har som oftast tre tær i front og éi bakre tå. Ender og gjæser har også symjehud som er mogleg å sjå i fotsporet. Det kan vere svært vanskeleg eller umogleg å skilje frå kvarandre fotspora til ein del fuglar.
Når vi ser på spor, må vi sjå på samanhengen i naturen der vi er. Då kan vi som oftast snevre oss inn mot rett art.
Til høgre ser du eit fotspor etter ei kongeørn. Dette blei funne ved eit kadaver etter hjort, og kongeørna er ein typisk åtseletar. Det er også kjent at det finst ein fast førekomst av kongeørn der sporet blei funne. Lokasjonen slått saman med storleiken på sporet gir altså grunnlag for ei artsbestemming i dette tilfellet.
Lær meir om dyrespor
Video om spor og sporteikn etter vanlege artar på barmark:
- Dyrespor og kunsten å spore – bok om dyrespor
- Feltguiden SPOR - ei feltgiude som tar føre seg dei vanlegaste dyra i nord og deira spor og sporteikn. Fin til bruk på tur, men òg i undervisningssamanheng.
Denne boka er den mest omfattande boka om spor og sporing som er produsert til dags dato. Ho er tilgjengeleg som nettutgåve her.
Oppgåver
Tekst
Bjørn Henrik Stavdal Johansen, Snuitide (2022)
«Villrein og ferdsel»: Ingeborg Wessel Finstad, DNT (2022)